Böbrek yetmezliği olan bireylerde, böbrekler işlevlerini tam olarak yerine getiremeyince vücutta fazla sıvı ve üre gibi zararlı maddeler birikmeye başlar. Bu maddelerin yarı geçirgen bir zar olan membran aracılığıyla temizlenmesi işlemine diyaliz denir.

Türkiye'de 2005 sonu ve 2006 başı itibariyle yaklaşık 35.000 kişi diyaliz tedavisi ile yaşamlarını sürdürmektedir. Diyaliz tedavisinde sağlanan gelişmeler sayesinde, böbrek yetmezliği çeken hastaların hem yaşam süreleri uzamış hem de yaşam kaliteleri normale yakın seviyeye gelmiştir. Diyaliz tedavisi öncesinde böbrek yetmezliği hastaları sadece günler veya haftalar içinde hayatlarını kaybediyordu.

Diyaliz işleminde yarı geçirgen bir membran adı verilen zar kullanılır. Bu membrandaki deliklerden sadece küçük moleküller geçebilir. Diyaliz böbrek hastalarına uygulanır. Hastanın kanı, yüzey alanı oldukça geniş olan bir diyaliz membranından geçirilir. Sindirim atıkları, vücuttaki zararlı maddeler ve fazla sıvılar bu membrandan geçer.

Diyaliz tedavisi başlamadan önce bir hazırlık aşaması bulunur. Hastanın kanını alıp diyaliz makinesine bağlamak için büyük bir damar yolu açılması gerekmektedir. Bu sebeple hastanın toplardamarı ile atardamarı cerrahi işlem ile birleştirilir. Bu işleme tıp dilinde Arterio-Venöz Fistül denir. Ancak acil olarak diyaliz uygulanması gerekiyorsa damar içine kateterizasyon yapılmalıdır.

İki tür diyaliz tedavisi bulunur: Hemodiyaliz ve Periton Diyalizi.

Hemodiyaliz tedavisi ilk defa Hollandalı bir doktor olan Willem Kolff tarafından 1944 yılında uygulanmaya başlanmıştır. Özel bir zar ile hastanın kirli kanının makine ile temizlenmesi işlemidir. Hemodiyaliz işleminin uygulanabilmesi için ilk olarak yeterli kan akışı sağlanmalı, daha sonra uygun bir zar ve hemodiyaliz makinesi bulunmalıdır. Yeterli kan akışının sağlanması ise atardamar ve toplardamarın birleştirilmesi ile veya hastada bulunan toplar damara geçici kateter koyulmasıyla sağlanabilir.

Hemodiyaliz tedavisi, hastadaki böbrek yetmezliği hastalığının şiddetine, ilerleyişine ve yaptığı idrar miktarına göre haftada 2 veya 3 kez, 4-6 saat aralıklarla uygulanır. Yetersiz olan hemodiyaliz tedavisi hastada ciddi kalıcı hasarlara ve hatta ölüme bile sebebiyet verebilir. Tedavi genellikle hastanelerde veya diyaliz ünitelerinde uygulanmasına karşın, uygun ekipmanlar sağlandığı koşulda evde de uygulanabilir.

Periton diyalizi ilk defa 1923 yılında Ganter isimli bir hekim tarafından uygulanmaya başlanmıştır. Periton kelimesi, karın ve karın boşluğunda bulunan organların etrafını çeviren zar için kullanılan tıbbi bir terimdir. Periton diyalizinde, hemodiyalizden farklı olarak özel periton membranı kullanılır.

Hastanın beden yapısına uygun olarak belirlenen özel bir solüsyon hastanın karın boşluğuna verilir. Karın boşluğuna uygulanan solüsyonun 4-6 saat bekletilmesi sonrasında yeni bir solüsyon ile değiştirilir. Bu süre içinde hastanın kanında bulunan fazla sıvı ve zararlı maddeler solüsyona geçer. Bu işlem hasta tarafından gün içinde 4-5 defa tekrarlanır.

Sürekli Ayaktan Periton Diyalizi: Hastanın yapısına uygun, çocuklarda 100-1000 mL; yetişkinlerde 2000-2500 mL kadar özel periton diyaliz solüsyonu karın boşluğuna uygulanır. Hasta tarafından bu solüsyon günde 4-5 defa, 4-6 saat arayla değiştirilir.

Aletli Periton Diyalizi: Evde makine aracılığıyla uygulanan işleme denir. Hasta uyumadan önce solüsyonu ve seti diyaliz makinesine yerleştirir ve makinayı programlar. Hasta uyurken 8-10 saat boyunca makine karın boşluğuna solüsyonu verir ve kirli kanı boşaltır.